Η εποχή του Μπαρόκ ξεκινά γύρο στα 1600 με το τέλος της Αναγέννησης και τελειώνειστα μέσα του 18* αιώνα , με τον θάνατο του βασικού εκπρωσόπου της , του J.S.Bach. O όρος αυτός εμφανίζεται τόσο στην μουσική όσο και στην αρχιτεκτονική , τη γλυπτική , τη λογοτεχνία και τη ζωγραφική. Γενικά το ύφος της τέχνης και της μουσικής στο Μπαρόκ είναι πομπώδες και πολυπλοκο. Παρατηρείται μία στροφή προς το συναίσθημα σε αντίθεση με τον ορθολογισμό της αναγεννησιακής περιόδου.
Το φλάουτο στη Μπαρόκ μουσική
Με την είσοδο του 17* αιώνα και μέτα την έκδοση των ερευνών του Praectorius και του Mersenne , παρατηρείται μια περίοδο περίπου εξήντα ετών κατά την οποία , αν και διάφοροι μουσικοί ερευνητές κάνουν αναφορά στο πλάγιο φλάουτο απουσιάζουν χειροπιαστές πληροφορίες σχετικά με την τεχνική και τν κατασκευή του . Το ενδιαφέρον για το ζήτημα αυτό φαίνεται να αναζωπυρώνεται την τελευταία εικοσαετία πριν τον 18*αιώνα , οπότε και βλέπουμε πως το φλάουτο έχει ήδη αλλάξει ριζικά, τόσο κατασκευαστικά όσο και αναφορικά με το πλαίσιο χρήσης του . Πρόκειται για το φλάουτο τραβέρσο της εποχής Μπαρόκ ή αλλιώς »Flute allemande» . η οποία καθόρισε σε μεγάλο βαθμό τη μετεπειετα εξέλιξή του μέσα από ένα νέο κοινωνικό και μουσικό πλαίσιο.
Οι συνθέτες και οργανοπαίκτες στην αρχή της Μπαρόκ περιόδου ήταν αποφασισμένοι να ξεχωρίσουν από τους προκάτοχους τους , θέλοντας η τέχνη τους να εντιπροσωπεύει το ανθρώπινο συναίσθημα . Η αλλαγή αυτή ξεκίνησε για παράδειγμα απο τους Ιταλούς τραγουδιστές , οι οποίοι όπως μαρτυρεί και ο Mrsenne συχνά εντυπωσίαζαν το κοινό με το πάθος και την ένταση της ερμήνείας τους. Το λυρικό μαδριγάλι επομένως, κρίνεται πλέον ανεπαρκές ως μέσο μετάδοσης συναισθημάτων και στη θέση του αρχίζει δείλα να εμφανίζεται το μουσικό δράμα , με κυρίαρχες μορφές του την όπερα και το ορατόριο.
Με όχημα την νέα αυτή τάση παρουσιάστηκε μια ακόμα αντίθεση με την Αναγέννηση. Στη θέση της ισορροπίας του πολυφωνικού ρεύματος στο πλαίσιο του οποίου κάθε έκταση και ένταση φωνής και μελωδικής γράμμης έναντι των υπολοίπων συμβάλλοντας έτσι στην επικράτηση του μονωδικού στύλ, το οποίο θεωρήθηκε περισσότερο κατάλληλο για εκφαση έντονων συναοσθημάτων. Η οργανική μουσική χρειάστηκε όπως είναι φυσικό να υποστεί επίσης αλλαγές ώστε να συμβαδίσει με το πνεύμα της εποχής ,το Φλάουτο τραβέρσο αποτέλεσε ένα από τα ξύλινα πνευστά που μετά την αρχική μεταστρόφή στις προτιμήσεις των συνθετών , η οποία ευνωόησε τα έγχορδα , εισήχθηκαν ξανάστη μουσική σκηνή του Μπαρόκ. Η επαναφορά του δε συνέβη βέβαια στην αρχική του μορφή. Από τις γραπτές πηγές που χρονολογούνται στα τέλη του 17* αιώνα επισημαίνεται πως όταν το πλάγιο φλάουτο ανένηψε από τη σύντομη περίοδο παρακμής του είχε ήδη αλλάξει ριζικά στην κατασκευή του . Ενώ διέθετε ακόμή έξι οπές οι πειραματισμοί για τη βελτίωση του συνεχίστηκαν σε ολόκληρη την περίοδο, μαρτυρώντας την εφευρετικότητα πληθώρας συνθετών , οργανοπαικτών και κατασκευαστών ανά την Ευρώπη.
Σε αντίθεση με το σημέρινό καλοσυγκερασμένο σύστημα , μέχρι και το Κλασικησμό διαδοδομένο ήταν το μεσοτονικό ή άνισα συγκερασμένο κούρδισμα ( Meantone temperament) . Σύμφωνα με αυτό , ο τόνος διαιρούνταν σε εννέα ίσα μέρη , τα οποία με τη σειρά τους διακρίνονταν σε διατονικά και χρωματικά ημιτόνια. Οι δύο αυτοί τύποι ημιτονίων δεν ταυτίζοταν μεταξύ τους παρά απείχαν 22 μόρια . Η διαφορά αυτή η οποία εκφραζόταν στις διέσεις και τις υφέσεις καθιστούσε δύσκολη την παραγωγή διαστημάτων ,την επίτευξη, του αρμονικού στόχου της εποχής κάτι το οποίο έκανε ακόμα περισσότερο επιτακτική την ανάγκη της τεχνικής αναβάθμισης του Φλάουτου ώστε να επιτύγχανεται το κούρδισμα των διαστημάτων.
Χαρακτηριστηκά της μουσικής Μπαρόκ
- Εδραιώνεται η χρήση του μείζονα και του ελάσσονα τρόπου που αντικαθιστά τους εκκλησιαστικούς τρόπους
- Εμφανίζεται και διευρύνεται η ομοφωνική γραφή
- Συγκεκριμένα μουσικά μοτίβα χρησιμοποιούνται για να εκφάσουν συμβολικά συγκεκριμένα συναισθήματα (Affektenlehre)
- Εμφανίζονται νέα μουσικά είδη ( ορατόριο , σουίτα, κοντσέρτο σόλο και γκόσο )
- Εμφανίζεται το basso continuo ( συνεχές μπάσο ή βάσιμο )
- Γεννιέται η όπερα
Σημαντικοί συνθέτες της Μπαρόκ μουσικής
- J.S.Bach ( 1685-1750)
- G.F.Handel ( 1685-1759 )
- G.Ph.Telemann (1681-1767)
- A.Corelli (1653-1695 )
- H.Purcell ( 1659-1695 )
- A.Scarlatti ( 1660-1725 )
- A.Vivaldi ( 1678-1741 )
- J.P.Rameau ( 1683-1764 )
- J.A.Hasse ( 1699-1783 )
- J.Mattheson (1681-1764)
- W.Corbett (1669-1748)
Σημαντικά μουσικά είδη του Μπαρόκ
- Ορατόριο : συναυλιακή παρουσίαση θρησκευτικού κειμένου ( συνήθως ιστορίες από την βιβλο ) με σολίστες , ορχήστρα και χορωδία
- Κοντσέρτο (σόλο και γκρόσο ) : οργανική σύνθεση με σολιστικό όργανο ( ή ομάδα οργάνων στο κντσερτο γκρόσο ) και ορχηστρικό συνολό
- Σουίτα : οργανική σύνθεση για ορχήστρα ή για πληκτροφόρο που αποτελείται από μία σειρά αθτοτελών χορευτικών κομματιών
- Φούγκα : Οργανική σύνθεση για πληκτοφόρο που βασίζεται στη διπλοκή δύο χαρακτηριστικών μελωδιών ( θέμα και αντίθεμα )
- Όπερα : Διάφορες μορφές μουσικών θεατρικών δρώμενων είχαν είδη εμφανιστεί από τη εποχή του Μεσαίωνα. Η πρώτη ολοκληρώμενη όπερα γράφεται το 1607 από τον Claudio Monteverdi ,» L’Orfeo » και έχει θέμα την ιστορία του Ορφέα , μια ιστορίαπου φαίνεται να προτιμούν οι συνθέτες όπερας ακόμα και στον 20* αιώνα. Ο Monteverdi Θα γράψει στη συνέχεια κι άλλες όπερες απο τις οποίες οι δύο πιο γνωστές ανεβαίνουν ακόμα και σήμερα σε κάποια θέατρα : »η επιστροφή του Οδυσσέα στην πατρίδα»(L’inconrazione di Poppea 1643) . Σημαντικό έργο της εποχής του Μπαρόκ ήταν και η όπερα »Διδώ και Αινείας»(1684-5) του Henry Purcell. Ο Georg Friedrich Händel ένας από τους πιο μεγάλους συνθέτες του Μπαρόκ θα γράψει στις αρχές του 18* αιώνα συνολικά 41 όπερες , με πιο γνωστές τις : Tamerlano (1724) που παίζονταν ακόμα και σήμερα
Μουσικά όργανα στην Μπαρόκ
Την εποχή του Μπαρόκ κατασκευάζεται η Πρώτη μορφή Πιάνου (τέλη του 16* αιώνα από τον Bartolomeo Cristofori). Σε αντίθεση με το τσέμπαλο ,επίσης σημαντικό πληκτροφόρο του Μπαρόκ που ανήκεί στα νυκτά όργανα, στο pianoforte ( ή απλά πιάνο) κατασκευάζονται μικρά σφυράκια που χτυπούντις χορδές, δίνοντας στον εκτελεστή την δυνατότητα να παίξει δυνατά (Forte) ή σιγά (piano) . Αυτή η νέα συνατότητα δίνει και το όνομα στο όργανο (Pianoforte=σιγά/δυνατά) . Η εξέλιξη των πρώτων πιάνων του μπάροκ είναι το συγχρονο πιάνο.
- Αλλα πληκτροφόρα του Μπαρόκ: τσέμπαλο, εκκλισιαστικό όργανο
- Πνευστά : τρομπέτες , φυσικό κόρνο , όμποε , φλάουτο , φαγκότο
- Έγχορδα : βιολί , βιόλα , βιολεντσέλο , κοντραμπάσο
- Κρούστα : τύμπανα
Η Οπερική ορχήστρα της εποχής του Μπαρόκ
Ioannis hatzinikolaou
Cyprus Flute performer and Teacher
